Nieuws

Congres: ervaring werkt - Vijf jaar Howie the Harp in Nederland

Door Audry van Vulpen. Ervaring werkt 2 februari 2012. Een twintigtal studenten zit in een klaslokaal van een schoolgebouw in Rotterdam IJsselmonde. Ze zijn, samen met hun docenten en coaches, pioniers in Nederland.

Ze vormen de eerste klas van de opleiding tot ervaringsdeskundige Howie the Harp. Wanneer zij in hun omgeving daarover vertellen is de meest gehoorde vraag: ‘Howie de wat? Kun je dat even uitleggen?’. 29 juni 2017. De koepelkerk in Arnhem is gevuld met meer dan 250 mensen. Ze komen uit alle hoeken van het land en hebben diverse achtergronden: verpleegkundigen, docenten, directeuren, ondernemers, ervaringsdeskundigen, sociaal werkers, en uiteraard veel (oud) – studenten. Samen vieren zij het vijfjarig bestaan van Howie the Harp in Nederland. En over een ding zijn zij het roerend eens: Ervaring werkt.

Ervaring beweegt Psychiater Jeroen Kloet is een van de centrale sprekers. Op Linkedin presenteert hij zichzelf als ‘pionierend op vlak van inzetten rol ervaringsprofessional’. Hij legt uit hoe het werkt in de levens van sommige mensen, ook in het zijne. Hij spreekt over zichzelf en over anderen die al vroeg in hun jeugd het gevoel hebben niet te kunnen aanhaken aan de rest van de wereld. Mensen die bijna omvallen. Mensen die depressief zijn, verslaafd geraakt aan middelen of steeds maar in paniek. Eenzame mensen. Wanhopige mensen. Mensen die buiten de kaders van de veilige zone vallen. Mensen waarvan de omgeving vaak niet goed weet hoe met hen om te gaan. Over deze mensen gaat het vandaag. Over wat ze hebben meegemaakt. Over hoe ze kunnen herstellen en over wat daarvoor nodig is. En ze zijn er zelf in grote getale bij.

De enthousiaste gastheer van de dag is Beau van Erven Dorens. Hij heeft zich met ‘the Amsterdam Project’ ook verbonden aan mensen die buiten de boot zijn gevallen. Voor dit tv programma trekt hij langere tijd op met vijf daklozen in de hoofdstad. Ieder van hen krijgt €10.000 tot zijn beschikking om het leven weer op de rit te krijgen. Hij deelt zijn belangrijkste inzichten uit deze periode met de zaal: ‘Hulpverlening kan in het leven van mensen veel frustratie met zich mee brengen.’ En ‘Het gaat bij het helpen van mensen niet om geld. Het gaat om liefde, een verstandige vriend zijn. Die hulp is essentieel. Die hulp biedt Howie ook.’

Langdurig dakloze Howard Geld, naar wie de opleidingscentra vernoemd zijn, vroeg vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw in New York al aandacht voor een betere hulpverlening voor mensen met psychische kwetsbaarheden. Lang voordat het woord ervaringsdeskundige werd uitgevonden, wist hij al wat er nodig was om de zorg humaner te maken en meer van de mensen zelf. Directeur Jan Alblas, die met Pameijer Howie the Harp naar Nederland haalde, citeert de ambitie van Howard Geld: ‘To bring consumers into the system, to change the services from within’. De opleidingscentra dragen volop bij aan deze missie. In Nederland vindt 78% van de afgestudeerden een betaalde baan waarin zij hun eigen ervaring inzetten. In de VS zijn al meer dan duizend afgestudeerden aan het werk om de ambitie Van Howard Geld waar te maken. Briana Gilmore is directeur bij Community Access in New York, de moederorganisatie van Howie the Harp. Ze vertelt hoe onlangs ook in Los Angeles een groep daklozen aan een door Howie the Harp geïnitieerde opleiding begon. Howie the Harp ontwikkelt zich tot een steeds groter wordend netwerk, waar veel mensen zich onderdeel van weten. Ervaring beweegt.

Ervaring raakt Hoe komt het eigenlijk dat ervaring werkt? De aanwezigen in de zaal brengen in één woord hun conclusie in beeld. Het gaat hen vooral om herkenning, verbinding, ervaringskennis, gelijkwaardigheid, hoop en begrip. Jeroen Kloet duidt de waarde van de inzet van mensen met eigen ervaring aan de hand van de werking van het menselijk brein. In de westerse samenleving, en ook in hulpverleningsrelaties, is er veel aandacht voor de ratio, het cognitief weten. Een functie in de hersenen die pas rond het 27e, 28e levensjaar is uitontwikkeld. Wie als hulpverlener vanuit een cognitieve invalshoek werkt, is geneigd de ander te vertellen wat goed voor hem is. De twijfel die hij daarbij mogelijk heeft niet te tonen. Of al bij de intake te schetsen welke behandelopties er zijn. Zo creëert hij meteen een vorm van professionele distantie. Want mensen die steun zoeken voelen de twijfel wel degelijk aan. En zitten niet te wachten op een ander die alles weet, maar op iemand die echt luistert.

Kloet pleit daarom voor meer ruimte voor het intuïtief en het emotioneel weten. Deze twee kennisbronnen komen voort uit die onderdelen van de hersenen die al heel vroeg in ons leven ontwikkelen en tot onze beschikking zijn. Ze dragen bij aan echt contact. Contact waarbij het eerst gaat om wederzijds aftasten en veiligheid creëren. Om het in dialoog zoeken van verbinding. Om aansluiten op gevoel van de ander. Hulpverleners die hun eigen ervaring inzetten, lijken deze lagen van weten en contact beter tot hun beschikking te hebben. Ze zijn goed in contact met zichzelf en bieden zelfonthulling aan als uitgestrekte hand naar de ander. Daarmee creëren ze een vorm van professionele nabijheid. Uit eigen ervaring weet Kloet dat deze vorm van verbinding ervoor zorgt dat het stroomt tussen professional en degene die ondersteuning zoekt. Dat ze elkaar bereiken op het niveau van het hart. Ervaring raakt.

Ervaring vraagt ruimte Om ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid goed tot hun recht te laten komen is er meer vitale ruimte nodig, vindt Jan Alblas. Ruimte in ‘het systeem’ om mensen, nieuwe professionals, toe te laten. Maar hoe doen we dat? Ruimte maken voor anderen begint bij jezelf. Bij het je laten raken. Staan we onszelf in de zorg toe om te voelen? Waarderen we onze verschillen? Vitale ruimte vraagt ook om bescheidenheid van organisaties. Daar valt nog wel wat winst te halen. In het workshopdeel van het congres is er ruimte te over. Om te luisteren, te kijken, te voelen en te verbinden. In workshops over herstelverhalen, virtual reality, contact maken en over de maatschappelijke meerwaarde van Howie the Harp. Er zijn ook twee workshops die oud-studenten verzorgen. Een aantal van hen presenteert de eindpresentatie van hun opleiding. Een groep anderen gaat in gesprek over hun ervaring voor, in en na de opleiding. Het publiek is nieuwsgierig en zichtbaar geraakt door de verhalen van kwetsbaarheid en herstel. Verschillen vallen weg wanneer iedereen in drie minuten een kort gedichtje maakt, dat gaat over ervaring. ‘Het is de ervaring die telt, van slachtoffer naar held’. Oud-student Mirjam Giphart is te zien in een one-womanshow. Een professionele theatrale voorstelling, gebaseerd op haar eigen levensverhaal. Indringend is de combinatie van de blij ogende familiekiekjes uit de jaren vijftig met de expressie die Mirjam laat zien bij het vertonen ervan in haar voorstelling. Als toeschouwer voel je de diepere lagen meteen, voel je het conflict van blijdschap en angst, voel je hoe pech en geluk een groot effect op kwaliteit van leven hebben. In een zaaltje ernaast inspireert Rokus Loopik het publiek met zijn ‘Living Museum’. Een programma waarin mensen kunst – outsider art - maken en met elkaar volledige zeggenschap hebben over wat er gebeurt. Het publiek in de workshop ervaart zelf hoe het is om je creatief te uiten, om de ruimte te hebben op een andere dan gebruikelijke manier iets te vertellen. Rokus: ‘In het Living museum creëren we, met mensen die dat vaak lang niet hebben meegemaakt, positieve levensgebeurtenissen, in het hier en nu.’ Alie Weerman, lector aan Hogeschool Windesheim, laat in haar workshop heel letterlijk het belang van ruimte voor ervaringen zien. Onlangs maakte ze een verdrietige persoonlijke gebeurtenis mee. Wanneer ze deze deelt met het publiek, vloeien direct haar tranen. En is er ook meteen verbinding voelbaar, intuïtief en emotioneel contact. ‘Ik twijfelde of ik dit verhaal zou doen, juist omdat ik wist dat ik zou gaan huilen… Maar als het ergens kan is het hier, bij Howie the Harp’. En eigenlijk versterkt dit alleen maar de waarde van dat wat ze in haar workshop op cognitief niveau wil overbrengen. Een boodschap over existentiële kennis, als aanvulling op het biopsychosociaal model. Kennis die gaat over de betekenis die iemand aan zijn leven en de gebeurtenissen daarin geeft. Omdat herstel gaat over leren leven. En ervaringsdeskundigen de belichaming van die kennis zijn, met hun ervaring met existentiële grenssituaties. Zij kennen de spanningsvelden van leven en dood, van vastzitten en vrijheid, van isolement en verbinding, van zinloosheid en betekenisgeving. En ze zijn er nog, en daarmee een bron van hoop voor vele anderen.

Ervaring werkt door Voordat het congres feestelijk wordt afgesloten met de klanken van DJ Roger Cadiz – ook een oud student – blikt Beau terug met een aantal aanwezigen.

Erik Smid, die als trainer werkt met het thema empowerment in gezinnen, heeft genoten van de dag. Hij is blij dat het bij dit congres vooral over mensen gaat, in plaats van over rollen. Het zijn mensen die het doen. Smid refereert aan de Duitse socioloog Max Weber, die eind 20e eeuw al schreef over de onttovering van de wereld, omdat de wetenschap en de ratio de overhand kregen. Ervaringsdeskundigen brengen met hun verhalen en hun inzet de magie weer een beetje terug in de zorg, als tegenhanger van de doorgeslagen bureaucratie.

Boudewijn Borghuis werkt als arbeidsdeskundige bij het UWV. Al een aantal jaar sponsoren hij en zijn collega’s geschikt bevonden uitkeringsgerechtigden die bij Howie the Harp willen studeren. Hij noemt de dag inspirerend. Ook bij het UWV speelt de ratio een belangrijke rol in de afwegingen en het contact. Borghuis is er van overtuigd dat arbeidsdeskundigen meer vanuit hun onderbuik zouden moeten werken. ‘We zouden dan veel betere trajecten afsluiten’.

Het congres van het eerste lustrum van Howie the Harp Nederland zit er op. Een dag van feest, waarbij de aanwezigen met elkaar besloten lijken te hebben de zorgen, discussies en dilemma’s - ook ruimschoots voorhanden op het terrein van ervaringsdeskundigheid – voor één dag te laten voor wat ze zijn. Om zo samen te oogsten en te vieren.

Vijf jaar, het zijn er veel, maar tegelijk ook weinig. De ambitie is om door te groeien. Voor de zomer waarschijnlijk groen licht voor een vestiging in het noorden van het land, volgend jaar hopelijk een vijfde locatie. Bij zijn toespraak aan het begin van de dag geeft Jan Alblas het publiek een aantal vragen mee voor de wandelgangen. ‘Waar willen we over vijf jaar staan?’ is er één van. Een antwoord komt er vandaag niet van. Maar één ding is zeker. Ervaring werkt. Ervaring werkt door.